 |
| le cead LC/Niels Westra |
Le linn domh bheith i Ljouwert in earrach na bliana seo, bhí sé de phribhléid agus de phléisiúr agam castáil le Janneke Spoelstra.
Is
as baile beag darb ainm Hijum í Janneke Spoelstra, sa Fhreaslainn
(an Isiltír). Rugadh ann í sa bhliain 1962. Cónaíonn sí anois in
Alde Leie sa cheantar céanna. Rinne Janneke staidéar ar an Fhreaslainnis agus Béarla, agus tá comhlacht aistriúcháin aici. Oibríonn sí fosta sa Fryske Akademy. Is eagarthóir den iris liteartha Freaslainnise, Ensafh agus den nuachtán De Pet í chomh maith.
Tá dhá chnuasach filíochta
foilsithe aici agus cnuasach gearrscéalta. Tá sí i mbun oibre ar
úrscéal faoi láthair.
Roghnaíodh
a cnuasach gearrscéalta, In
Jikse-libben,
le cur ar taispeáint ag Frankfurter Buchmesse 2013, mar cheann de
dheich leabhar Freaslainnise, eiseamláirí den chuid is fearr de litríocht na teanga sin sa lá atá inniu ann.
In
Eanáir 2015, thug Janneke Spoelstra cuairt ar Mhálta don tionscnamh'Fataí na Filíochta'. Léigh sí roinnt dá cuid dánta lees
ik in rjappel yn ’e grûn agus
altyd alve
i
Valletta, Málta.
https://twitter.com/skripperje
Seo thíos leaganacha Gaeilge den dá dhán sin, agus thíos futhu na bunleaganacha Freaslainnise.
aondéag go deo
(I)
háigh-á-á-á
ligim goldar
leis na tithe
bhfuil
aonduine ann?
i gcónaí, bíonn
freagra
ó Shlí Oerd
nó ó Lána Popke,
Sráid na Scoile
nó an Bóthar Beag
cumaimid scéimeanna
cliste
le gabháil i
bhfolach
an lá deiridh den
scoil
snámhaimid thar an
talamh, i ndiaidh
teachtaireachtaí a
dhéanamh
don mhúinteoir
taobh thiar de bhoth
na rothar,
tig sé orainn
le glór séimh
labhraíonn sé linn
le guth
a bheireann greim
cába orainn,
an
té nach gcuireann san earrach ní
bhaineann
sé san fhómhar
a deir sé liom,
liomsa
inár seasamh ar
thaobh an bhealaigh mhóir
—pleidhcí—
caithimid buidéal
plaisteach folamh
isteach
i lár an an aonaigh
plab
nuair a thiomáineann
carr
thairis
ar crith
sáimid tairne i
i bhfráma
fuinneoige, ag
tarraingt ar
shreang, tig cnag
ar an ghloine
beirtear orainn
a
scuabaidí!
muide, ár múin á
scaoileadh le
heagla
agus gan anáil
i mboth na rothar
(II)
shuigh mé ar a
nglúin
tá Daideo agam
nach gcreideann
gur landáil daoine
ar an ghealach
a mhúchann an teilí
nuair a thagann na
fir i gcochaill bhána
ón Ku Klux Klan
ar an scáileán,
Daideo a deir:
sin
an cailín cliste
nuair a thaispeánaim
mo thuairisc scoile
dó, Mamó a
dhoirteann
amach ‘deoch bainne' dom,
a éisteann le
stáisiún bradach raidió
le luí na gréine
tá mé aondéag,
sa bhaile fearainn
atá
siar an bóthar tá
aithne ag
achan duine ar an
Daideo eile
a mbíodh na scéalta
aige,
an Mhamó a
bhí tinn le fada
shuigh mé ar a
nglúin,
ach níl aon
phictiúr dóibh agam
i m'intinn
(III)
mise a choinníonn gach rud le chéile
tá deartháir is
deirfiúr agam,
d'fhéadfaidís
beirt araon
mé a mharú le
gunna nuair atá cead agamsa
breathnú ar
Merijntje Gijzen, agus níl siad in ann
breathnú ar TopPop,
nuair a imíonn siad i
mbun a ngnó féin
agus tá
eagla orm fanacht ar
m'aonar
ach ina dhiaidh sin,
is deartháir óg mé
do mo dheartháir,
imrím sacar leis,
an gheata ina
chuaille,
is deirfiúr óg mé
do mo dheirfiúr
sa seomra leapa atá
ag an bheirt
againn lena póstaeir
popcheoil
agus na bábóga a
mbíodh
muid ag súgradh leo
mise a choinníonn
gach rud le chéile
(IV)
cad
atá i ndán di siúd?
díríonn Ruurd
Groenje a mhéar
orm agus deir sé:
cad
atá i ndán di siúd,
a mhinistir?
tchí sé
colpa suarach
roimhe,
mar a chonaic na
buachaillí a
shíl gur
bhuachaillí muid
i Stiens, lá
nuair a bhí muid
beag
feirmeoir
déanta
thú, a deir
Deaid agus
deir an traenálaí,
d'fhéadfá imirt don
phríomhfhoireann,
agus ábhar
scoláire atá
ionat,
a deir an múinteoir
creidimh
aithníonn siad
uilig na ciaróga
iontu féin
(V)
comharsana
tá mé aondéag, tá
athair agam
cuidím leis, tá
máthair agam
cuidím léi, tá
bitseach againn
déanaim í a
choimead
ar an tsráid nuair
atá sí faoi adhall
seachas é sin
ligimid cead a cinn léi
nach cuma má alpann
sí siar
bia an chait, tigh
na gcomharsan
tá buachaill síos
an bóthar
ar lena athair é
cailín
ar lena máthair í
tá babaí ann
ar leis an athair
sin
agus an mháthair
siúd í
tá buachaill eile
ann
síos an bóthar
a d'fhéach le é
féin a chrochadh
ach tháinig a
mháthair air
díreach in am
(VI)
bhfuil aonduine
ann?
a thabharfas freagra
dom
bhí daoine ann
a bhí aon bhliain
déag
a chuaigh chun an
choláiste
a d'imir don
phríomhfhoireann
bhí daoine ann
a chuaigh i bhfolach
a shnámh
a bhí ar crith
a rinne a múin
le heagla
agus - b'fhéidir,
díreach in am -
thángthas
uirthi
nó air
(VII)
tá daoine ann
ag
obair ar an fheirm
amuigh ag siúl leis
an bhitseach
agus comharsana
tá daoine eile ann,
ag seanmóireacht
a chónaíonn sa
bhaile fearainn
taobh leat
agus tá aithne acu
ar na daidithe,
na mamaithe,
na daideoanna agus
na mamóanna
ní fheiceann gach
duine
a gcuid páistí, ag
baint aondéag amach
ná a ngarpháistí
fiú -
má bhí siad ariamh
ar a nglúin
ar chor ar bith
tá pictiúirí
dóíbh siúd agam
i m'intinn
níl mé aondéag a
thuilleadh
ach,
más mian liom
háigh-á-á-á
altyd
alve
(I)
aa-û-á
smyt
ik it doarp
foar
de fuotten
‘is
der wa?’
en
fan it Oerd
of
Popkereed,
Skoalstrjitte
of
Lege
Hearrewei,
altyd
komt der
wol
in antwurd
betinke
wy snoade
plannen
om ûnder te
dûken
op ’e lêste dei
fan
it skoalreiske
krûpe
wy, nei it
boadskiprinnen
foar
master, achter
it
fytsehok, fynt er
hoe
myld is de hân
dy’t
ús nei binnen
praat,
it lûd dat ús
bij
de lurven liedt,
‘hoe
wylder de spultsjes
hoe
sloarderiger it
skriuwen,’
seit er
krekt
tsjin mij
smite
wy út ’e berm
– nuvere
kluchten –
lege
plestik flessen
op
’e grutte dyk
de
roffel as der in
auto
oer hinne riidt
wij
rydboskje
stekke
in spjeld yn
in
kezyn, lûke oan in tou
tikket
it op ’t rút,
pakt
immen ús
‘ferfelende
klieren’
binne
wy, pisje fan
benaudens
en hymje út
yn
it bushokje
(II)
se
ha my op ’e skurte hân
ik
haw in pake
dy’t
net leaut
dat
se op ’e
moanne
west ha
dy’t
de televyzje
útset
as der mannen
mei
in wite kape
fan
’e Ku clux clan
op
binne, in pake dy’t
seit:
‘dêr sit in kopke op’
as
ik him myn rapport
sjen
lit, in beppe dy’t
my
in ‘koppy melk’ ynjit,
nei
Veronica lústert yn
skimeroere
ik
bin alve en yn it
buordoarp
ken elk
dy
oare pake dy’t fol
ferhaaltsjes
siet,
de
beppe dy’t
salang
siik wie
se
ha my op ’e skurte
hân,
mar ik kin my
harren
net foarstelle
(III)
ik
hâld de boel bijelkoar
ik
ha in broer en in suster,
se
kinne my beide
wol
sjitte as ik Merijntje
Gijssen
sjen mei en sij
TopPop
dus net, as sij
te
trenen wolle en ik net
allinne
thúsbliuwe doar
mar
oars, ik bin in
broerke
foar myn broer
fuotbalje
mei him,
de
hikke is de goal,
in
suske foar myn suster
it
keammerke dat wy
dele
mei har pop-posters
en
de poppen dêr’t wy
tegearre
mei boarten
ik
hâld de boel bijelkoar
(IV)
‘wat
moat dy wurde?’
grutte
Ruurd Groenje
wiist
nei mij en freget:
‘wat
moat dy wurde,
dûmny?’
sjocht in
skriel
jonkje yn my,
lykas
dy jonges ús
foar
jonges oanseagen
yn
’e buorren fan Stiens
wat
groeiden wy
‘der
hie oars wol in boer
yn
stutsen’, seit heit en ’e
trener
seit, ‘it wurdt wol
ien
foar it earste’, en ‘grìf
ien
foar de Mavo,’ seit
de
godstsjinstjuf
dat
wolle se wol leauwe
(V)
buorlju
ik
bin alve, ik ha in heit
dy’t
ik help, ik ha in mem
dy’t
ik help, we ha in hûn
dy’t
ik útlit as er loops is
oars
litte wy him rinne
ek
al fret er de kattepanne
bij
de buorlju leech
ik
ha in buorjonge dy’t
ien
fan syn heit is
in
buorfamke dy’t
ien
fan har mem is
der
is in poppe dêr
dy’t
fan sỳn heit en
hàr
mem tegearre is
ik
ha in buorjonge dy’t
him
ophingje wollen hie
mar
syn mem fûn him
krekt
op ’e tiid
(VI)
is
der wa?
wa
anderet mij
der
wie immen
dy’t
alve wie
nei
de Mavo gie
yn
it earste spile
der
wie immen
dy’t
ûnderdûkte
dy’t
fuortkroep
dy’t
rydboske
dy’t
pisse
fan
benaudens
en
– miskien wol
krekt
op ’e tiid –
fûn
waard
(VII)
immen
buorket
hat
in hûn
en
buorlju
immen
preket
wennet
yn in buordoarp
en
ken de heiten, memmen,
pakes
en beppen
net
elk sjocht
syn
bern, lit stean
syn
bernsbern –
as men har al
op ’e skurte hân hat –
alve
wurden
ik
kin my harren
wol
foarstelle
ik
bin gjin alve mear
alhoewol
as
ik wol
aa-û-á
(le Janneke
Spoelstra; Aistriúchán: Réaltán Ní Leannáin; foilsithe i bhFreaslainnis in Ensafh, nr. 3, 2012)
Sceallán
I
Dreapaim
thar na dabaí créafóige leis féin,
an
deartháir,
Ní
dósan saol na feirmeoireachta, eisean
a
bhfuil ainm gach éan beo
ar
eolas aige,
ag
geabaireacht leis,
ag
giorrú bóthair is tráthnóna araon
thig
leatsa rud ínteacht a rá chomh maith,
a
deir sé
cuireann
athair teilgean ar na línte
cúramach
leis na súilíní
a
deir uncail, cliathbhoscaí á n-iompar aige
smuga
ag luasacadh óna ghaosán
glúine
oráiste rubair ar a bhríste oibre
ag
cromadh thar an chré dhubh
go
fonnmhar
tig
Daideo aníos an garraí
ag
cromadh ar a bhata
brúnn
sé piolla faoina theanga
a
chársánacht ag imeacht leis an ghaoth thirim,
II
maidin
Domhnaigh, ag rothaíocht l'athair
tá
siad á gcur sna línte cheana
na
Bintje S,
togha
an stoic, a deir sé,
tosóidh
sé á scrúdú amárach,
fuair
sé an cleas sin ó Biense Dankert, is
Agranamaí é a mhac
rolladh
duille, muna ndéanann tú ach spléachadh a chaitheamh
ar
scairdeitleán míleata
agus
ansin
anuas
arís
ar
an duilliúr,
dheamhan
faic a fheicfeas tú
agus
tchím iad i m'intinn, na bláthanna a bheas orthu,
roinnt
acu bán agus roinnt eile, corcra,
tiocfaidh
Sietse Jansma ó Stiens
fear
buí ina shuí ar tharracóir buí
lena
sprae, agus beidh siad marbh
III
Tá
na fóid ar imeall an gharraí tiontaithe ag athair
réidh
don chapall
tig
aintí agus na col ceathracha
agus
muide, athair chun tosaigh leis an lastóir
carnann
uncail na cliathbhoscaí ar mhullach a chéile
caitheann
burlap tharstu chun iad a cheilt ó sholas na gréine
tig
máthair thar an damba
tae
léi do na daoine móra
rivella
dúinne,
suímid,
ár ndroim
le
sconsa, le cuaille
cuirtear
na cliathbhoscaí in airde
ar
an charr, ligeann siad an srian liom
deirim:
hup, hup, a chapaill
glacann
sé céim amháin
Ó,
dá mbeinn i mo bhuachaill
IV
tá
brabús againn, i mbliana,
níos
mó ná Jan Jensma, fiú -
fear
na n-ácraí,
a
dhíolann iad uilig leis na siopaí móra -
airgead
againne anois le díon nua a chur ar an stóras
lees
ik in rjappel yn ’e grûn
I
krûp ik
neist broer op kluten,
hij wol
gjin boer wurde, hij
ken alle
fûgels
fertelt
mopkes, dy’t it lân
en de
middei koarter meitsje
sees do ek
es wat, seit er
is heit
oan ’t opstriken
tink om
spruten,
seit omke,
dy’t sjout mei bakken
hinget in
noasdrip
fleurich
stiet it oranje
fan it
rubber foar de knibbels
fan ’e
krûpersbroek
komt pake
de foareker del
linet er
op stôk
docht er
in piltsje ûnder de tonge
in skrale
wyn, himet er
II
bin ik mei
heit te fytsen
sneintemoarn,
ha se it lân al yn
de Bintsje
S’en, stamseleksje,
seit er,
moarn begjint er
te
suverjen, Bjinse Dankert
hat er it
fan leard, dy syn soan is
lânboukundich
yngenieur
blêdrol,
firus, ast even nei in oerkommende
straaljager
sjochst en dan wer
nei de
loffen, sjochst der gjin bliksem fan
en ik wit,
se sille bloeie, guon wyt en guon pears
en dan
komt Sytse Jansma út Stiens
gele man
op gele trekker
om se dea
te sproeien
III
hat heit
foardold
komme
tante en de nichten
en wij,
heit mei de lichter foar ús út
omke set
bakken opinoar
baalsek
deroer dat se net beskine
komt mem
troch de daam
mei tee
foar de grutten
rivella
foar ús, sitte wy mei rêch
tsjin
hikke en peal
wurdt it
tiid om de bakken
op ’e
wein, mei ik de leie
sees ik:
fuort kêde bok
stapt it
hynder
o, as ik
in jonge west hie
IV
barre wy,
dy iene kear,
mear as
Jan Jensma
dy’t op
kontrakt leveret
mei al syn
hektares
kin der in
nij dak op it skuorke
( le Janneke
Spoelstra; Aistriúchán: Réaltán Ní Leannáin; leagan Freaslainnise foilsithe, Langst fan 'e dagen, Janneke Spoelstra, 2011 )
